Dongeng selalu menjadi cara yang menyenangkan untuk menyampaikan nilai-nilai kehidupan, baik kepada anak-anak maupun orang dewasa. Salah satu yang tak lekang oleh waktu adalah dongeng bahasa Jawa, yang kaya akan cerita rakyat, pesan moral, dan kisah-kisah inspiratif.
Melalui dongeng bahasa Jawa, anak-anak dapat belajar tentang kebaikan, keberanian, dan kejujuran, sementara pasangan pun bisa menemukan makna sederhana dalam cinta dan kebersamaan.
Artikel ini akan mengajak kamu menjelajahi beberapa kisah dongeng bahasa Jawa yang tidak hanya menghibur, tapi juga memberikan inspirasi bagi siapa saja yang membacanya.
Table of Contents
Dongeng Bahasa Jawa: Pak Tani lan Nyi Lumbung

Ing sawijining desa cilik, ana Pak Tani sing rajin banget. Saben dina, dhèwèké nggarap sawah, nandur pari, lan ngopeni kéwan-kéwané kanthi tulus. Nanging nalika panèn teka, asring banget panèné ora cukup amarga ana tikus-tikus sing nyolong pari lan kadang banjir nglelebèni sawah.
Pak Tani dadi susah atiné. Nanging saben wektu, ana Nyi Lumbung, roh penunggu lumbung desa, teka maringi pitutur.
Nyi Lumbung ngandhani, “Pak Tani, ojo mung mikir panènmu kanggo awakmu dhéwé. Nek awakmu gelem nyedekaké sawah kanggo liyan, Gusti bakal maringi berkah luwih akeh.”
Pak Tani kaget nanging gelem nampa pitutur kuwi. Dheweke wiwit nyedekaké sebagian panèné kanggo warga sing butuh lan tetep ngopeni lumbung desa kanthi resik.
Saben sasi, panèné tambah subur, lan tikus-tikus ora wani mlebu sawah. Warga desa padha seneng lan ngajèni Pak Tani, ora mung amarga panèné, nanging amarga ati tulusé.
Saka wektu kuwi, desa dadi makmur lan tentrem. Pak Tani ngerti yèn kabecikan lan tulus bisa nggawa berkah luwih gedhé tinimbang keserakahan. Nyi Lumbung tansah nglindhungi sawah lan lumbung, lan Pak Tani dadi conto becik kanggo warga kabeh.
Baca juga: 5 Ciri-ciri Dongeng dan Ragam Jenisnya yang Bisa Kamu Pelajari
Terjemahannya:
Di sebuah desa kecil, hiduplah Pak Tani yang sangat rajin. Setiap hari, ia mengolah sawah, menanam padi, dan merawat hewan-hewannya dengan tulus. Namun saat panen tiba, hasilnya sering kurang karena tikus mencuri padi dan kadang banjir merendam sawah.
Pak Tani menjadi sedih. Namun setiap saat, datanglah Nyi Lumbung, roh penunggu lumbung desa, memberi nasihat.
Nyi Lumbung berkata, “Pak Tani, jangan hanya memikirkan panen untuk dirimu sendiri. Jika kamu mau membagikan sebagian sawah untuk orang lain, Tuhan akan memberkati lebih banyak.”
Pak Tani terkejut tetapi mau menerima nasihat itu. Ia mulai membagikan sebagian panennya untuk warga yang membutuhkan dan tetap menjaga lumbung desa dengan bersih.
Setiap bulan, panennya semakin subur, dan tikus-tikus tidak berani masuk sawah. Warga desa senang dan menghormati Pak Tani, bukan hanya karena panennya, tetapi karena hatinya yang tulus.
Sejak saat itu, desa menjadi makmur dan damai. Pak Tani menyadari bahwa kebaikan dan ketulusan dapat membawa berkah lebih besar daripada keserakahan. Nyi Lumbung selalu melindungi sawah dan lumbung, dan Pak Tani menjadi teladan baik bagi seluruh warga.
Dongeng Bahasa Jawa: Merpati lan Pesan Katresnan
Ing pinggir desa, ana sawijining pohon jati tuwa sing gedhé lan rindang. Wong-wong desa tansah ngajèni pohon iku, nanging ora kabeh ngerti asal-usulé.
Ana crita saka simbah-simbah, pohon jati kuwi ditandur déning leluhur desa luwih saka atus taun kepungkur kanggo nglindhungi desa saka angin lan banjir.
Saben dina, bocah-bocah main ing sakupenge, nanging asring ana wong sing kepengin nebang kayuné kanggo didol. Nanging saben nyoba, gergaji utawa kapak sing digawa ora bisa ngiris kayuné.
Wong-wong padha kaget lan wiwit ngélingi pitutur simbah, “ojo lali asal-usulmu, amarga ing kono ana roh lan pangayoman.”
Pak Tani, salah siji warga, banjur ngajari bocah-bocah kanggo ngajeni lan ngrawat pohon jati iku. Dheweke nyiram banyu, ngresiki godhong sing rontog, lan tansah nyritakake crita leluhur.
Kanthi wektu, warga desa luwih ngerti pentinge eling marang asal-usulé. Pohon jati tetep lestari lan dadi papan teduh lan pangayoman kanggo kabeh.
Terjemahannya:
Di pinggir desa, terdapat sebuah pohon jati tua yang besar dan rindang. Warga desa selalu menghormati pohon itu, tetapi tidak semua tahu asal-usulnya. Ada cerita dari nenek moyang, pohon jati itu ditanam oleh leluhur desa lebih dari seratus tahun yang lalu untuk melindungi desa dari angin dan banjir.
Setiap hari, anak-anak bermain di sekitarnya, tetapi sering ada orang yang ingin menebang kayunya untuk dijual. Namun setiap mencoba, gergaji atau kapak yang dibawa tidak bisa memotong kayunya.
Orang-orang pun terkejut dan mulai mengingat nasihat nenek moyang, “jangan lupakan asal-usulmu, karena di sana ada roh dan perlindungan.”
Pak Tani, salah satu warga, kemudian mengajari anak-anak untuk menghormati dan merawat pohon jati itu. Mereka menyiram air, membersihkan daun yang gugur, dan selalu menceritakan kisah leluhur.
Seiring waktu, warga desa lebih memahami pentingnya mengingat asal-usul mereka. Pohon jati tetap lestari dan menjadi tempat teduh serta perlindungan untuk semua.
Dongeng Bahasa Jawa: Kodhok Sing Arep Dadi Raja

Ing pinggir kali, ana kodhok cilik jenenge Joko Kodhok. Joko ora kaya kodhok liyane, dheweke tansah ngimpi dadi raja alas. Saben esuk, Joko latihan lumampah kanthi gagah, swarane nyanyi nganggo lantang, lan njaga wilayahé saka ulat lan iwak cilik sing mlebu terasé.
Kancané kodhok padha ngguyu, “Joko, kowe kok pengin dadi raja? Awakmu cilik, ora ana taring lan ora ana wibawa!”.
Nanging Joko ora ngeculaké impene. Dheweke ngerti yèn dadi raja ora mung bab kuat utawa gedhé, nanging kudu pinter nglindhungi lan ngajeni saben makhluk.
Siji wengi, nalika rembulan sumunar, ana kodhok tuwa teka lan maringi pitutur, “Joko, nek pengin dadi raja sejati, kudu bisa ngrungokaké saben swara alas lan ngetokaké rasa welas asih.”
Joko manut, wiwit mbantu kodhok-cilik sinau nyanyi, nulungi iwak sing kesasar, lan nglindhungi kancané saka bledug banyu.
Kanthi wektu, kancané kodhok ngerti yèn Joko pancen beda. Dheweke tansah tulus lan wani njaga alas. Ora suwe, kabeh makhluk ing kali ngurmati Joko Kodhok lan ngakoni dheweke minangka raja. Joko ora mung raja amarga gagah, nanging amarga atiné resik lan welas asih.
Terjemahannya:
Di pinggir sungai, hiduplah seekor kodok kecil bernama Joko Kodhok. Joko berbeda dari kodok lainnya; ia selalu bermimpi menjadi raja hutan. Setiap pagi, Joko berlatih berjalan dengan gagah, bernyanyi dengan lantang, dan menjaga wilayahnya dari ulat dan ikan kecil yang masuk ke terasnya.
Teman-temannya menertawakan, “Joko, kamu kok ingin jadi raja? Tubuhmu kecil, tidak punya taring, dan tidak punya wibawa!”.
Namun Joko tidak menyerah pada mimpinya. Ia tahu bahwa menjadi raja bukan hanya soal kuat atau besar, tetapi harus pandai melindungi dan menghormati setiap makhluk.
Suatu malam, ketika bulan bersinar, seekor kodok tua datang memberi nasihat, “Joko, jika ingin menjadi raja sejati, kamu harus bisa mendengarkan setiap suara hutan dan menunjukkan rasa kasih sayang.”
Joko patuh, mulai membantu kodok kecil belajar bernyanyi, menolong ikan yang tersesat, dan melindungi teman-temannya dari air deras.
Seiring waktu, teman-temannya menyadari bahwa Joko benar-benar berbeda. Ia selalu tulus dan berani menjaga hutan. Tidak lama kemudian, semua makhluk di sungai menghormati Joko Kodhok dan mengakui dia sebagai raja. Joko bukan hanya raja karena gagah, tetapi karena hatinya bersih dan penuh kasih.
Dongeng Bahasa Jawa: Lelembut Alas Cemara
Ing sawijining alas Cemara, ana lelembut sing nguwasani wit-witan lan kali cilik. Lelembut iki ora katon, nanging saben wong sing mlebu alas bakal krasa adem utawa wedi gumantung ati lan niaté. Wong-wong desa biyen tansah ngajeni alas iki, nanging saiki sawetara bocah seneng dolanan tanpa eling.
Ana bocah wadon jenenge Sari sing seneng mlaku-mlaku ing alas saben sore. Dheweke tansah ngrasa tentrem, amarga atiné resik lan tansah ngajeni alam.
Nanging sawijining dina, Sari ketemu bocah lanang sing seneng ngganggu wit-witan lan njupuk woh tanpa idin. Lelembut maringi swara aneh saka ing dhuwur wit cemara, “aja ngganggu alam, sapa sing nglanggar bakal kapok.”
Bocah lanang kuwi kaget lan wiwit wedi, banjur nyuwun pangapura marang alas. Sari nulungi lan ngajari yèn alam kudu dijaga lan dijunjung.
Sawisé kuwi, lelembut alas Cemara nggawa berkah, woh-wohan dadi subur, wit-witan luwih ijo, lan bocah-bocah desa padha ngerti nek alam iku kanca, dudu dolanan.
Saka wektu kuwi, alas Cemara dadi papan sing aman lan tentrem. Bocah-bocah desa sinau yèn alam lan lelembut kudu dirungokaké lan dijaga kanthi ati tulus.
Terjemahannya:
Di sebuah hutan Cemara, terdapat makhluk halus yang menguasai pohon-pohon dan sungai kecil. Makhluk halus ini tidak terlihat, tetapi setiap orang yang masuk ke hutan akan merasakan kesejukan atau ketakutan tergantung hati dan niatnya. Dahulu, warga desa selalu menghormati hutan ini, tetapi kini beberapa anak suka bermain tanpa memperhatikan.
Ada seorang gadis bernama Sari yang suka berjalan-jalan di hutan setiap sore. Dia selalu merasa damai karena hatinya bersih dan selalu menghormati alam.
Namun suatu hari, Sari bertemu anak laki-laki yang suka merusak pohon dan mengambil buah tanpa izin. Makhluk halus memberi suara aneh dari atas pohon cemara, “jangan ganggu alam, siapa yang melanggar akan menyesal.”
Anak laki-laki itu kaget dan mulai takut, lalu memohon maaf kepada hutan. Sari menolongnya dan mengajarkan bahwa alam harus dijaga dan dihormati.
Setelah itu, makhluk halus di hutan Cemara memberi berkah: buah-buahan menjadi subur, pepohonan lebih hijau, dan anak-anak desa belajar bahwa alam adalah teman, bukan mainan.
Sejak saat itu, hutan Cemara menjadi tempat yang aman dan damai. Anak-anak desa belajar bahwa menjaga alam dan menghormati makhluk halus adalah bagian dari sopan santun dan kebijaksanaan Jawa.
Dongeng Bahasa Jawa: Api Saka Dapur Mbah Jirni

Ing sawijining desa cilik ana Mbah Jirni, wong tuwa sing misuwur amarga dapuré sing ora tau padam. Saben esuk lan sore, geni dapuré tansah sumunar, lan swara pawon sing wangi mangané nyebar nganti kutha cilik ing pinggir desa.
Wong-wong kerep bingung, amarga Mbah Jirni ora nate mbutuhake bahan akeh utawa dhuwit kanggo masak. Nanging saben ana bocah utawa wong sing keluwen, panganané tansah siap ing meja. Mbah Jirni seneng nulungi, nanging ora nate njaluk ganjaran.
Siji dina, bocah cilik takon, “Mbah, piye carané panganan bisa terus ana tanpa entèk?”.
Mbah Jirni mesem lan kandha, “api iki ora mung geni, nanging wujud katresnan lan niat tulus. Nek atimu resik lan gelem nulungi, kabeh bakal gampang.”
Wiwit dina kuwi, bocah-bocah desa diajari Mbah Jirni kanggo masak kanthi ati tulus, ora mung kanggo awake dhewe, nanging uga kanggo wong liya. Dheweke sinau yèn kabecikan lan tulus bisa nggawe mukjijat cilik, kaya geni sing ora tau padam ing pawon.
Desa dadi luwih tentrem, lan pawon Mbah Jirni tetep sumunar nganti wengi. Wong-wong padha eling, yèn katresnan lan tulus ora kudu diukur nganggo dhuwit, nanging kanthi tumindak sing tulus lan ati sing resik.
Baca juga: 5 Cerita Dongeng Rakyat yang Penuh Nilai Budaya
Terjemahannya:
Di sebuah desa kecil, hiduplah Mbah Jirni, seorang nenek yang terkenal karena dapurnya yang tak pernah padam. Setiap pagi dan sore, api di dapur selalu menyala, dan aroma masakan yang wangi menyebar hingga ke kota kecil di pinggir desa.
Orang-orang sering heran, karena Mbah Jirni tidak pernah membutuhkan banyak bahan atau uang untuk memasak. Namun setiap ada anak atau orang yang kelaparan, makanannya selalu siap di meja. Mbah Jirni senang menolong, tetapi tidak pernah meminta imbalan.
Suatu hari, seorang anak kecil bertanya, “Mbah, bagaimana makanan bisa selalu ada tanpa habis?”.
Mbah Jirni tersenyum dan berkata, “api ini bukan sekadar api, tetapi wujud cinta dan niat tulus. Jika hatimu bersih dan mau menolong, semua akan mudah.”
Sejak saat itu, anak-anak desa diajari Mbah Jirni untuk memasak dengan hati tulus, tidak hanya untuk diri sendiri tetapi juga untuk orang lain. Mereka belajar bahwa kebaikan dan ketulusan bisa menciptakan mukjizat kecil, seperti api yang tak pernah padam di dapur.
Desa menjadi lebih damai, dan dapur Mbah Jirni tetap menyala hingga malam. Orang-orang pun ingat bahwa cinta dan ketulusan tidak harus diukur dengan uang, tetapi dengan tindakan tulus dan hati yang bersih.
Dari seluruh cerita yang sudah dibahas, jelas bahwa dongeng bahasa Jawa bukan hanya hiburan semata, tapi juga menyimpan nilai-nilai budaya dan pelajaran hidup yang bisa menenangkan hati. Dengan membaca dongeng bahasa Jawa, kamu bisa merasakan kehangatan tradisi Jawa sekaligus menikmati kisah romantis yang pas untuk menemani tidurmu.
Jika kamu ingin meningkatkan kredibilitas dan visibilitas situsmu secara profesional, Optimaise, digital agency Malang, siap membantu melalui jasa backlink berkualitas.
Jangan lewatkan juga kesempatan untuk menyimak artikel dongeng sebelum tidur romantis lainnya sebelum tidur, agar malammu lebih tentram, hangat, dan inspiratif.
